afb.

Cornelis Rudolphus Hermans

Oss 22 februari 1805 - 's-Hertogenbosch 14 december 1869 (64)

C.R. Hermans (1805-1869)

pionier van de Noordbrabantse geschiedbeoefening

Cornelis Rudolphus Hermans was de oudste zoon uit het kinderrijke huwelijk (achttien kinderen) van Herman Gijsbert Hermans en Isabella van de Goor. Hij werd geboren op 22 februari 1805 te Oss en trouwde op 9 september 1837 met Henrica Maria Laffertée. Uit dit huwelijk werden zes kinderen geboren van wie slechts twee dochters de volwassen leeftijd bereikten. C.R. Hermans overleed op 14 december 1869 te 's-Hertogenbosch. Zijn vader was goud - en zilversmid - het familieberoep - en bekleedde in Oss ook enkele openbare functies als gemeenteontvanger en als raadslid. In 1819 ging Hermans naar het klein-seminarie te Sint-Michielsgestel en van 1825 tot 1830 studeerde hij aan het groot-seminarie te Herlaer (eveneens in Sint-Michielsgestel). In 1830 werd hij tot conrector aan de Latijnse school te Eindhoven benoemd. Hermans zag het als zijn levenstaak om af te rekenen met het negatieve imago van Noord-Brabant door bestudering en ontsluiting van het in zijn ogen grootse verleden van dit gewest. In de gangbare literatuur was weinig tot niets over Brabant terug te vinden. Dit was Hermans een doorn in het oog omdat hij ervan overtuigd was dat het gewest van zijn geboorte wel degelijk een plaats verdiende in de vaderlandse geschiedenisboeken. Via de gouverneur van Noord-Brabant, A.J.L. baron van den Bogaerde van Terbrugge, en de gouvernementsambtenaar Jan Menu kwam Hermans in contact met de boekhandelaar en bibliofiel Hendrik Palier. Dankzij deze invloedrijke Bossche relaties kreeg hij in 1833 de kans om te solliciteren naar de functie van rector aan de Latijnse school te 's-Hertogenbosch. Na het behalen van zijn doctorstitel op een proefschrift over de letterkundige geschiedenis van Noord-Brabant, werd hij rector in Den Bosch. De Latijnse school, sinds 1848 stedelijk gymnasium geheten, had in de periode 1835-1867 steeds 12 tot 17 leerlingen. Hermans is tot zijn dood in 1869 rector geweest. Veel meer dan door het onderwijs werd Hermans' leven in beslag genomen door het historisch onderzoek. Hermans zag zichzelf echter niet als geschiedschrijver, maar als geschiedvorser. Hem was het er om te doen, de kennis van het verleden te vermeerderen door 'bouwste-	60
nen' aan te dragen. Zijn hoogste doel was het, de bijeengebrachte bouwstoffen 'bibliografisch en kritisch te doen kennen'. In zijn dissertatie had Hermans plannen ontvouwd om tot een alomvattende geschiedschrijving van elke provincie te komen. Op de eerste plaats zouden er provinciale bibliotheken moeten komen. Aangezien volgens Hermans een dergelijk instituut pas nuttig zou worden als mensen met belangstelling voor geschiedenis de 'er opgeborgen schatten' zouden gaan onderzoeken, pleitte hij voor de oprichting van een literair genootschap ter bestudering van taal, geschiedenis en oudheden van Noord-Brabant. In 1837 leidde dit streven tot de oprichting van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Braband. Als bibliothecaris werd Hermans de spil van dit genootschap. De genootschapsbibliotheek was gehuisvest op de eerste verdieping van de Latijnse school aan de Papenhulst, en grensde aan het woonhuis van de rector. Hermans beijverde zich om zoveel mogelijk boeken en handschriften aan te schaffen die hij nuttig achtte voor de verzameling van het genootschap. De bibliotheek werd in 1840 volwaardig toen Pallier zijn indrukwekkende boekerij afstond. Het Provinciaal Genootschap fungeerde ook deels als archief en museum. Hermans zette zich nu aan zijn zelfopgelegde taak het verleden	61
van Noord-Brabant te ontsluiten en deed dit met grote volharding. Hij is de pionier van de Noordbrabantse geschiedbeoefening. Nadat hij hier herhaaldelijk op had aangedrongen, werd Hermans in 1841 door de Bossche gemeenteraad benoemd tot gemeentearchivaris. Toen enkele jaren later het stadsarchief redelijk op orde was, besloot de gemeenteraad het salaris van Hermans te korten en in 1849 wilde men de functie van stadsarchivaris zelfs geheel opheffen. Na een request van Hermans besloot de gemeenteraad om hem als archivaris honoris causa te handhaven. Hermans bezat een eigenzinnig karakter, dat hem meermaals in conflict bracht met de mensen in zijn omgeving. Zo kon de wiskundeleraar van de Latijnse school, Ringeling, in zijn ogen geen goed doen en Hermans zag er geen been in om deze man in het bijzijn van de leerlingen de les te lezen. Hermans leefde ook in voortdurende onenigheid met de curatoren van de Latijnse school, over zijn salaris, over het opnemen van vakantiedagen, over de verzorging van het onderwijs. Hij schuwde het in 1855 niet om een conflict over de vaststelling van de lessen op de spits te drijven door met voorbijgaan van de gemeenteraad zijn grieven direct voor te leggen aan de minister van Binnenlandse Zaken. Het gevolg hiervan was waarschijnlijk wel dat Hermans in 1857 gepasseerd werd toen de gemeenteraad alsnog overging tot het benoemen van een bezoldigd gemeentearchivaris. Gedurende zijn loopbaan stond Hermans in contact met vele andere wetenschappers uit vooral Nederland en België. Hij heeft een uitgebreide correspondentie nagelaten met betrekking tot het verzamelen en beoordelen van oudheidkundige vondsten, de ontcijfering van oorkonden en charters, het verrichten van opgravingen in de provincie, het speuren naar aanwinsten voor de bibliotheek of voor het munt- en penningkabinet. Gezien zijn enorme kennis en zijn buitengewoon ontwikkeld geheugen, werd Hermans een geschiedkundige autoriteit. Zijn raad werd gevraagd in de meest uiteenlopende kwesties. Hermans heeft tevens veel geschreven en gepubliceerd. Naast een groot aantal bijdragen van zijn hand die verschenen zijn in de Handelingen van het Provinciaal Genootschap, liet hij op het terrein van de letterkunde in 1845 en 1867 studies over de geschiedenis der Rederijkers in Noord-Brabant het licht zien. Het is zijn verdienste dat hij tientallen volksoverleveringen en legenden opgetekend heeft. De letterkundige geschiedenis van Noord-Brabant, een onderwerp waar hij bijzonder veel onderzoek naar heeft verricht, is echter nooit integraal in	62
druk verschenen. Hermans was ook de eerste die zich op wetenschappelijke wijze bezig hield met de archeologie van het gewest. Vaak trok hij er op uit om te graven naar de overblijfselen van het verleden. Zo traceerde hij in Cuijk, na bestudering van verschillende historische bronnen, de resten van de Romeinse heirbaan die op de Peutinger kaart voorkomt. In 1865 beschreef hij alle vindplaatsen en vondsten in het werk Noord-Brabantse Oudheden. Zijn niet aflatende ijver en werklust komen voorts tot uiting in de verschillende bronnenpublicaties die hij samenstelde. In 1851 werd Hermans' naam genoemd als opvolger van professor Bossche aan het Atheneum te Amsterdam. Deze benoeming ketste echter af omdat de curatoren voor de colleges vaderlandse geschiedenis bij voorkeur niet een katholiek wilden aanstellen. In 1852 werd Hermans wel benoemd tot schoolopziener voor het eerste district in Noord-Brabant. In deze functie stond hij regelmatig in contact met bisschop Zwijsen. Zo regelde hij onder andere op verzoek van Zwijsen voor verschillende zusters dispensatie voor het vergelijkend examen voor onderwijzer. Hermans was als opziener een voorstander van 'godsdienstige opvoeding van de jeugd in afzonderlijke scholen'. Op instigatie van onder andere Zwijsen legde hij zich in de jaren na 1853 ook toe op het ontsluiten van katholieke bronnen met betrekking tot de geschiedenis van Noord-Brabant. Zijn publikaties over kerkelijke archeologie van Noord-Brabant (1855) en een driedelige bronnenuitgave over de orde der kruisheren te Uden (1858), waarvoor hij een pauselijke onderscheiding ontving, moeten in dit licht gezien worden. Van zijn ambitieuze plannen om ook voor de ordes van de birgittijnen, de norbertijnen en de karmelieten dergelijke bronnenpublicaties op te stellen, is echter niets terechtgekomen. In 1867 kwam Hermans in conflict met de ultramontaanse kapelaan Van de Laar van de Sint-Jan. Als schoolopziener kon Hermans het niet over zijn kant laten gaan dat deze in zijn preken voortdurend uitviel tegen het lager onderwijs in Nederland. Na hierover bij Zwijsen en bij het parochiebestuur zijn beklag te hebben gedaan, zegde Hermans zijn plaats in de kerk op. Deze manier van handelen werd in die tijd als onmaatschappelijk beschouwd. Het typeert evenwel Hermans' onverzettelijke karakter. Hermans overleed na een ziekte in 1869. Kort voor zijn dood vermaakte hij al zijn boeken en handschriften aan het provinciaal genootschap. Afgezien van dit legaat betekende zijn heengaan een gevoelig verlies voor het genootschap en de bibliotheek.	63

Bronnen
•	F.J.M. van de Ven, 'Dr C.R. Hermans', in: Brabantia, VII (1958), 184-206, 211-234 (bevat ook een lijst van geschriften van dr Hermans)
•	W.M.J. Krijbolder, 'C.R. Hermans en de oprichting van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, 1830-1840', in: Noordbrabants Historisch Jaarboek, 6 (1989), 79-104

W. Krijbolder in ’Brabantse biografieën’ 2 (1994) 60-64

Cornelus Rudolphus Hermans

bron: Brabantia VII-7/8.

Studeerde in Leiden, promoveerde in 1834 op een proefschrift over Brabantse schrijvers aan de universiteit aldaar in de letteren; vestigde zich in 's-Hertogenbosch, waar hij van 1834-69 rector was van de Latijnse school; zette die in 1848 om in een gymnasium. Hermans was medeoprichter van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant (1837); was bibliothecaris van het genootschap van 1837-69 en stadsarchivaris van Den Bosch. Hij publiceerde een reeks geschriften: Geschiedkundig Mengelwerk Provincie Noord-Brabant (1840-41), Bijdrage tot Geschiedenis, Oudheidkunde, Letteren, Statistiek en Beeldende Kunst der Provincie Noord-Brabant (1845), Verzameling van Charters en Geschiedkundige Bescheiden betrekkelijk het Land van Ravenstein (1848-50), Annales Cannonicorium reputarium

180

S. Augustini ordinis S. Crucis (1858), Geschiedenis der Illustre en Latijnsche Scholen in 's-Hertogenbosch van 1630-1848.
Hermans is de grondlegger van het Brabants Museum. Hij werd ridder in de Orde van het Eikenkroon, een Luxemburgse onderscheiding voor literaire verdiensten; hij werd lid van de Académie d'archeologie de Belge d'histoire et de philologie, erelid van de Société d'Emulation pour L'Histoire et les Antiquités de la Flandre Occidentale à Bruges en lid van de Académie Belge d'histoire et de philologie.

181

Encyclopedie van Noord-Brabant 2 (1985) 180-181

Cornelis Rudolphus Hermans

Functies / onderscheiding(en)

Rector Latijnse School, 1834
Leraar wiskunde aan de Koninklijke School voor Nuttige en Beeldende Kunsten, 1835
Stadsarchivaris, 1841
Ridder in de Orde van het Eikenkroon

1845	C.R. Hermans Verzameling van stukken en bescheiden betrekkelijk den slag van Lekkerbeetje, voorgevallen op de Vuchter-Heide, te plaatse waar in 1844 een geretrancheerd kamp is gemaakt Bijdragen tot de geschiedenis, oudheden, letteren, statistiek en beeldende kunsten der Provincie Noord-Braband, vijfde stuk ('s Hertogenbosch 1845) 399-474
1846	C.R. Hermans Nog iets over het gesmeed ijzeren stuk geschut te 's Hertogenbosch Bijdragen tot de geschiedenis, oudheden, letteren, statistiek en beeldende kunsten der Provincie Noord-Braband, tweede deel, tweede stuk ('s Hertogenbosch 1846) 97-107
1929	J. Cunen Dr. C.R. Hermans Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant woensdag 11 december 1929
1929	J. Cunen Dr. C.R. Hermans II. Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant donderdag 12 december 1929
1955	Verslaggever Dr. R.C. Hermans: Ziel en grondlegger van Provinciaal Genootschap Oost Brabant zaterdag 26 februari 1955
1956	Jac.J.M. Heeren De Graafsche tak van de familie Hermans De Brabantse Leeuw 1-2 (1956) 9-13, 17-22
1958	F.J.M. van de Ven Dr. C.R. Hermans : Leven en werk van de pionier van de Noordbrabantse geschiedschrijving in de 19e eeuw Brabantia 7 (1958) 184-206, 210-234, 268
1969	F.J.M. van de Ven Dr C.R. hermans honderd jaar geleden overleden Brabantia 18 (1969) 196
1985	Redactie Hermans, Cornelus Rudolphus Encyclopedie van Noord-Brabant 2 (1985) 180
1987	W.M.J. Krijbolder C.R. Hermans (1805-1869) en de oprichting van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant Katholieke Universiteit (Nijmegen 1987)
1989	W.M.J. Krijbolder C.R. Hermans en het Provinciaal Genootschap in Noord-Brabant, 1830-1840 Noordbrabants Historisch Jaarboek 6 (1989) 79-104
1993	Jozef Hoekx Het stadsarchief en zijn eerste 'archivarius' 's-Hertogenbosch 1 (1993) 12-15
1994	W. Krijbolder C.R. Hermans (1805-1869) : pionier van de Noordbrabantse geschiedbeoefening Brabantse biografieën 2 (1994) 60-64
1999	Wilton Desmense Van Scolae de Buscho naar Stedelijk Gymnasium Scolae de Buscho 1274-1999 (Vlijmen 1999) I.85-94
2003	Theo Hoogbergen Beroemde Bosschenaren (III) : Aandacht voor meer persoonlijkheden Bossche Bladen 1 (2003) 22-23
2019	Jaap Maessen Vliegende start : De beginjaren van C.R. Hermans, historicus van Noord-Brabant inbrabant 4 (2019) 14-21

Portret van C.R. Hermans, 1868

Frans van Beers (1839-1892)
(olieverf op doek, 128.0 x 98.0 cm)

Het Noordbrabants Museum (inv.nr. 00851.1)

14 december 1869

Maarten van Boven, Bossche Heeren : Een biografie van het Bossche sociëteitsleven 1789-2019 (2019) 62, 163

Margriet van Boven e.a., Noordbrabants Museum (1979) 11, 25

Wilton Desmense, 'Van Scolae de Buscho naar Stedelijk Gymnasium' in: Scolae de Buscho 1274-1999 (1999) I.89

G.C.M. van Dijck, De Bossche Optimaten (1973) 29, 59, 60

Klaasje Douma, De adel in Noord-Brabant, 1814-1918 (2015) 379, 381, 475

H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Bestaan in bedrijvigheid XXXII (1975) 107

H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Geschiedenis van Noord-Brabant (1996-1997) I. 376, 425, 427, 428; III. 358, 359, 360, 367

Ronald Genabeek, Eddie Nijhof en Frederike Schipper, Stad op de schop (2019) 13

J.A.M. Hoekx e.a., Vruchten van de goede en de slechte boom : Heyman Voicht van Oudheusden over de godsdiensttwisten in zijn stad 's-Hertogenbosch en in Breda (1577-1581) (2008) 45, 48, 49

A.C.M. Kappelhof, De belastingheffing in de Meierij van Den Bosch gedurende de Generaliteitsperiode (1648-1730) LXIX (1986) 11

A.F.J. van Kempen, Gouvernement tussen Kroon en Statenfacties LXXVI (1988) 310-311

A.M. Koldeweij, In Buscoducis (1990) 55; Bijdragen: 404, 405, 406, 408, 409, 410

W. Krijbolder, 'Cornelis Rudolphus Hermans (1805-1869)' in: Brabantse biografieën 2 (1994) 60-64

A.M. Lauret, Per imperatief mandaat X (1967) 89, 95, 99

Charles de Mooij en Paul Kokke, De Muze als Motor : Beeldende kunst en de ontwikkeling van het moderne Brabant, 1796-1940 (1996) 19

M.A. Nauwelaerts, Latijnse school en onderwijs te 's-Hertogenbosch tot 1629 XXX (1974) 5, 6, 123, 134, 135, 155

Noordbrabants Historisch Jaarboek 12 (1995) 42, 70, 71, 223; 33 (2016) 17

Kees van den Oord, Het Stedelijk Gymnasium van 's-Hertogenbosch 1848-1918 (1998) 4, 5, 7, 8, 9, 10, 12, 19, 20

Kees van den Oord, Twee eeuwen Bosch' Boekbedrijf 1450-1650 LXII (1984) 21, 34n, 278n

Kees van den Oord, Scolae de Buscho 1274-1999 (1999) II.104, II.109

Jan van Oudheusden en Harry Tummers, De grafzerken van de Sint-Jan te 's-Hertogenbosch (2010) I. 32n, 33n, 86n

C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch (1985) 341

A.F.O. van Sasse van Ysselt, De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch (1910) III. 3

Jan Sanders, Kroniek van Molius (2003) 27, 33, 35, 36, 43, 44, 52, 53

L. Scheeder o.s.c., Henricus van den Wijmelenberg een religieus emancipator in Oost-Brabant 1800-1881 (1976) 9, 51, 122, 145-153, 173n, 207, 218, 249, 302

L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch (1876) III. 574

Cees Slegers, Mensen uit de kringen van Brabants Heem (2004) 29

Varia Historica Brabantica III (1969) 115-117, 353, 357, 368

G.N.M. Vis, 'Provinciaal bestuur in Noord-Brabant' in: 175 jaar Provinciaal Bestuur van Noord-Brabant (1989) 34

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 250, 257, 263

Chris Will, Noordbrabants Museum Bezoekersgids (1987) 6, 7

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |

Cornelis Rudolphus Hermans

Oss 22 februari 1805 - 's-Hertogenbosch 14 december 1869 (64)

C.R. Hermans (1805-1869)

pionier van de Noordbrabantse geschiedbeoefening

Cornelus Rudolphus Hermans

bron: Brabantia VII-7/8.

Cornelis Rudolphus Hermans

Functies / onderscheiding(en)

C.R. Hermans

C.R. Hermans

J. Cunen

J. Cunen

Verslaggever

Jac.J.M. Heeren

F.J.M. van de Ven

F.J.M. van de Ven

Redactie

W.M.J. Krijbolder

W.M.J. Krijbolder

Jozef Hoekx

W. Krijbolder

Wilton Desmense

Theo Hoogbergen

Jaap Maessen

Portret van C.R. Hermans, 1868

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina

Zie ook